Hoe ziet het looiproces eruit en lijdt ons leefmilieu daaronder? Komt leer van dezelfde koeien die we opeten en waar we melk van drinken? En houdt leer bewerkt met chroom risico’s in voor de gezondheid van leerlooiers – of de onze?

Academici proberen steeds vaker alternatieven voor leer te bedenken. Er was eerder al heel wat te doen over dr. Carmen Hijosa die ananasleer ontwikkelt van de bladeren van de ananasplant en in 2019 maakte UCLL-chemicus Evert Vanecht appelleer van overtollige oogst.

Ook consumenten raken steeds meer geïnteresseerd in alternatieve materialen. Dat zegt Koreaans textielonderzoeker dr. Hye Jung Jung (Chung-Ang Universiteit), die een doctoraat schreef over hoe consumenten echt en zogenaamd faux leer waarderen. “Dierlijk leer wordt niet meer als een duurzaam product gezien. Consumenten stellen zich ethische en ecologische vragen bij het productieproces.”

Leer in vraag gesteld

Nochtans werd leer eeuwenlang niet – of amper – in vraag gesteld. Het materiaal is sinds de prehistorie in de mode. “Ook toen hadden looierijen een impact op het leefmilieu”, zegt archeoloog dr. Jan Moens (UGent/VUB) die onderzoek doet naar leer in de middeleeuwen. “Denk aan vervuilde rivieren, waarin het aantal vissoorten – toen al – zienderogen achteruitging. Of aan het stinkende rottingsproces tijdens de voorbehandeling. Het is niet voor niks dat historische leerlooierijen meestal aan de oostzijde van steden lagen, terwijl de wind overwegend vanuit de andere richting waait.”

Wat is feit, wat is fictie?

Aan voor- en tegenargumenten geen gebrek, zo merkte ik tijdens interviews over leer. Leerliefhebbers benadrukken dat het gebruik van chroom als looizuur niet schadelijk (meer) is. Critici vrezen dat dat looiproces niet altijd onder controle is en dat de giftige variant van chroom zich onder bepaalde (slechte) omstandigheden nog altijd kan vormen. Of zoals een Indische onderzoeker het verwoordt: “Het is niet voor niks dat er zoveel ziekenhuizen in de buurt van de looierijen in mijn land liggen.”

Wat is feit, wat is fictie? Ik luisterde naar alle pro’s en contra’s en ondervond dat een product pas echt ‘duurzaam’ is als het lang meegaat.

Om het met de woorden van VN-expert Ivan Kral, die ik uiteindelijk niet geciteerd heb, te zeggen: “Leer gaat tenminste lang mee. Ik betreur dat nog te veel consumenten hun producten graag snel vervangen. Zodra iets uit de mode is, wordt het weggesmeten – dan maakt het zelfs niet uit of het nog in goede staat is of niet.”

Meer pro’s en contra’s lees je via Eos Tracé: http://eostrace.be/artikelen/van-slachtafval-tot-schoen-hoe-duurzaam-is-het-productieproces-van-leer

Vier ‘vegan’ alternatieven voor leer

• Ananasleer

Met een doctoraat in textiel en natuurlijke vezels aan de Royal College of Art & Design in Londen op zak werkt Dr. Carmen Hijosa sinds de jaren negentig aan een alternatief voor leer. Ze deed onderzoek naar leer in de Filipijnen en raakte gedesillusioneerd door het gebruik van giftige chemicaliën in het looiproces. In de plaats van chemisch behandelde dierenhuiden maakt haar bedrijf Ananas Anam gebruik van de bladeren van de ananasplant, net zoals dierenhuiden een restproduct. Het resultaat heet Piñatex. Lees haar verhaal hier.

• Appelleer

Chemicus Evert Vanecht is projectleider van Appeal, het Limburgse antwoord op de zoektocht naar veganistisch leer. Zijn team aan de UCLL gaat aan de slag met een deel van de overtollige appel- en perenoogst die als meststof opnieuw op de velden van boeren belandt. Tot 80.000 ton appelen en peren gaan zo jaarlijks verloren. Vanecht kreeg subsidies van de Vlaamse overheid om een leerachtig materiaal te ontwikkelen met het afval. Op termijn kijkt hij ook naar plasticvervangers. Lees hier meer over zijn onderzoek.

• Leer van schimmels

Kweek je eigen schoen: het klinkt futuristisch, maar ontwerpster Kristel Peters deed het met paddenstoelen. Dankzij het onderzoeksfonds van de Koninklijke Academie van Schone Kunsten (KASK) en de kunstenfaculteit van de Hogeschool Gent, kon ze op zoek naar alternatieven voor lederen zolen in schoenen. Met haar onderzoek, Rethinking High Fashion Shoes, kwam ze uiteindelijk uit bij zelfgekweekt mycelium: een sterk netwerk aan schimmeldraden met dezelfde eigenschappen als leer, maar met een lager waterverbruik.

Peters staat niet alleen met haar onderzoek naar paddenstoelen als grondstof. Aan de Universiteit van Wageningen vervaardigt docent Iris Houthoff textiel van schimmeldraden. Van dat materiaal, mylium genaamd, wordt onder meer sandalen en handtassen gemaakt. Ook Han Wösten, hoogleraar Microbiologie aan de Universiteit Utrecht, onderzocht het potentieel van mycelium als textiel voor de afgelopen designexpo Fungal Futures. Momenteel gaat hij verder aan de slag met de stof als duurzaam bouwmateriaal.

• Leer van plastic

De meeste alternatieven voor leer die op de markt zijn, zijn evenwel niet gemaakt van groenten en fruit, maar van plastic. Verschillende ontwerpers gebruiken bijvoorbeeld gerecycleerde PET-flessen en prijzen hun design aan als vegan leer. Dr. Hye Jung Jung zegt dat nog te weinig consumenten zich bewust zijn van het aandeel van plastic in faux leer. Volgens professor Rachel Garwood (Universiteit van Northampton) is synthetisch leer heel wat schadelijker dan traditioneel leer: de petroleumindustrie is nog een stuk meer vervuilend dan de leerindustrie en synthetische producten gaan minder lang mee.

© Eos Wetenschap (Eos Tracé)